Kun – Đorđe Andrejević – jedan je od najznačajnijih predstavnika takozvanog borbenog realizma u okviru jugoslovenske umetnosti XX veka. Borbeni realizam podrazumeva angažovanog pojednica, odnosno umetnika koji aktivno učestvuje u društveno-političkom životu i koji se ne libi da izrazi svoj stav kroz umetnička dela.
Društveni aktivizam prepoznajemo u celokupnom Kunovom stvaralaštvu. Tome svedoče i njegova dela izložena u Galeriji SANU, koja su deo izložbe Kun: umetnik – radnik – borac. Ovom izložbom obeleženo je sto dvadeset godina od Kunovog rođenja.
Šest tematskih celina izložbe
Izložba je podeljena u šest tematskih celina: Kun: umetnik – radnik – borac, Borba umetnika za bolje uslove rada, Krvavo zlato: angažovani roman u slikama, Španija: u rovovima antifašističke borbe, Progon – ilegala – partizanska borba, Socijalistička izgradnja.
Pored slika, izloženi su njegovi lični predmeti, foto-dokumentarni materijal, kao i dela drugih umetnika koji su uticali na njegovo stvaralaštvo.
Kroz izložbu
Čim zakoračite u Galeriju SANU, susrešćete se Kunovim autoportretima nastalim u različitim razdobljima: Autportret – nastao 1963. godine; Autoportret – nastao 1951. godine; Autoportret (sa brkovima) – nastao 1941. godine. Ovi portreti simbolično predstavljaju trojstvo njegovog lika i dela – oličenog i u nazivu ove izložbe.
„Tematskim promišljanjem ’studije slučajeva’, koji se povezuju s različitim Kunovim stvaralačkim fazama – iz međuratnog, ratnog i posleratnog perioda – izložba nudi novo čitanje kompleksnog umetnikovog opusa, koje ga organski svrstava u korpus jugoslovenskih avangardnih i kritičkih umetničkih praksi koje su omogućile susret Umetnosti i Politike”, naveli su autori izložbe.
Kun je od rane mladosti preispitivao odnos između umetnosti i društvene stvarnosti, te se bavio i pozicijom umetnika unutar društva u kojem živi i stvara. Njegovo stanovište zasnivalo se na ideji da bi umetnost trebalo da bude oslobođena od svake vrste konstrukta. Da bi se došlo do tog oslobođenja, potrebno je da i sam umetnik prepozna i potom odbaci sve spoljašnje faktore – materijalističke, statusne, elitističke – koji ga udaljavaju od srži umetničkog sveta.
Kun se već tridesetih godina priključio Komunističkoj partiji Jugoslavije. Učestvovao je i u partizanskoj borbi, a kasnije je učestvovao u nastanku nove, socijalističke samoupravne Jugoslavije. Na njegovim platnima prepoznaćete prizore iz svakodnevnog života. Takva je i slika Kujna br. 4, nastala 1929. godine, kada je ekonomska kriza uzdrmala ceo svet.
Prikazujući žene, majku i dete kako čekaju u redu za hranu, Kun ukazuje na tadašnji društveni položaj žena, kao i na odnos javnosti prema majčinstvu.
Predratna demonstracija u Kraljevini Jugoslaviji
U Kraljevini Jugoslaviji pokrenuta je 14. decembra 1939. godine jedna od najmasovnijih predratnih revolucija. Mesto okupljanja bilo je Trg Slavija. Više od pedeset hiljada ljudi izašlo je na beogradske ulice. Među njima su bili studenti Beogradskog univerziteta, radnici fabrika Rogožarski, Zmaj, Ikarus, Teleoptik, Mikron i drugih, kao i drugi građani. Nosili su transparente na kojima je pisalo: Dole rat, dole ratni liferanti, dole skupoća, Živela sloboda sindikalnog organizovanja, Živela autonomija Univerziteta, Živela sloboda nauke. Ovaj protest bio je usmeren protiv politike tadašnje vlade Cvetković–Maček, odnosno protiv toga da se zemlja uvodi u rat.
Kun je na ovoj slici zabeležio kako je izgledao obračun vlasti sa narodom na protestu – puškomitraljezi naspram goloruke mase. Kako smo saznali na izložbi, ova slika je nastala tek 1950. godine. Prvobitno je bila skica. Kun je ovu sliku smatrao svojim najuspelijim delom.
Značajan deo Kunovog slikarskog opusa predstavljaju slike mrtve prirode. Zanimljivo je što je serija takvih slika nastala 1930. godine. Međutim, ni mnoge od njih nisu lišene socijalnoangažovanog značenja.
Kun je 1934. godine bio deo ilegalne umetničke grupe Život, u kojoj su se okupili istomišljenici ujedinjeni oko ideje da se zajedničkim naporima izbore za bolje radne uslove. Oni su bili vrlo angažovani u okviru društvene stvarnosti, te su se borili za bolje materijalne i životne uslove, kao i protiv sve dominantnijeg fašizma.
Kun je početkom 1940. godine uhapšen i zatvoren u logor u Bileći. Poznato je da su mnogi tadašnji intelektualci, koji su bili komunisti i protivnici režima, bili tretirani na isti način. Sa Kunom su bili Moša Pijade i Bora Baruh. Iako su bili u logoru, oni su neprestano čitali i crtali, te se na njihovim crtežima mogu videti različiti prizori zatvorskog života: od portreta i zatvorskog enterijera do fizičke torture zatvorenika.
Kada je izašao iz zatvora, Kun je zakoračio na ilegalno tlo: falsifikovao je dokumenta i sve drugo što je bilo potrebno kako bi pomogao drugim ilegalcima. Godine 1943. prešao je na oslobođenu teritoriju.
Žena danas
Vrlo je važno to što je Kun još u svojim ranim ostvarenjima davao prostora ženama – bila je to revolucionarna ideja za doba u kojem je živeo. Pored već pomenute slike Kujna br. 4, poznata je i njegova slika Majka, kao i brojne ilustracije za feminističke časopise i plakate koji su korišćeni u različite svrhe, ali uvek sa jednim ciljem – da se glas slobodnih žena čuje daleko. Jedan od najpoznatijih časopisa koji je Kun ilustrovao jeste Žena danas. U njemu su objavljivani tekstovi u kojima je na različite načine tematizovan problem pozicije žena u tadašnjem društvu. Njegove slike otkrivaju nam da se žene nekada i sada nalaze u istom položaju – one neprestano moraju da se bore za dostojanstven život.
Jedna od Kunovih najpoznatijih slika jeste No pasaran. Autori izložbe istakli su da ona „simbolizuje rodnu i feminističku borbu za ravnopravnost žena toko XX veka. Ona je referenca na ženu-borkinju iz Španskog građanskog rata, koju je video sopstvenim očima, pored koje se borio; ona je oličenje jugoslovenske ženske borbe za oslobađanje i emancipaciju; konačno, No pasaran predstavlja čin opravdanosti oružane borbe kada to postaje jedina mogućnost otpora potlačenih – one borbe koja vodi u građenje novih društvenih odnosa u kojima žena ima svoje ravnopravno mesto”.
Autorke izložbe Kun: umetnik – radnik – borac: mr Mišela Blanuša, dr Vida Knežević i Ana Panić.
Izložbu možete da pogledate još danas, 8. septembra.
