Nadeža Petrović i Rastko Petrović: jedinstveni umetnički senzibiliteti
Izložba Nadežda Petrović. Modernost i nacija postavljena je u Narodnom muzeju u Beogradu od 14. februara 2023. godine. Povod je značajan – ove godine navršava se 150 godina od rođenja velike umetnice. U tekućoj godini navršavaju se još dve godišnjice koje se tiču znamenite porodice Petrović – 125 godina od rođenja Rastka Petrovića i 95 godina od njegovog polaska u Afriku, značajnog po tome što je on bio prvi Beograđanin koji je zakoračio na tlo Afrike, i potom objavio istoimeni putopis 1930. godine.
Nadežda Petrović bila je najstarije dete u porodici Petrović, Rastko je bio najmlađe. Nadežda je 1903. godine bila jedna od osnivačica humanitarnog društva Kolo srpskih sestara, pomažući ljudima u staroj Srbiji i Makedoniji. Impresije o tim danima i događajima prenela je na papir napisavši dramu Vojvoda Micko Porečanin. Drama je objavljena tek 2005. godine, devedeset godina posle Nadeždine smrti, zahvaljujući Biblioteci grada Beograda i profesoru Dušanu Ivaniću, koju ju je priredio.
Rastko Petrović je 1915. prešao Albansku golgotu. Sve što je doživeo i video tokom povlačenja srpskog naroda preko Kosova, Crne Gore i Albanije opisao je u romanu Dan šesti. Roman je objavljen posthumno, 1961. godine, 12 godina posle njegove smrti.
I Nadežda i Rastko gajili su strast prema likovnom izrazu, ali i prema fotografiji. Sve te sličnosti otkrivaju istovetnu prirodu zasnovanu na bogatom, šarolikom i složenom unutarnjem životu njihovih ličnosti. Ukoliko bismo vizinonarstvo odredili kao dalekovidost ljudskoga duha, mogli bismo reći da su i Nadežda i Rastko bili vizionari. Pored toga, jasno je da je reč o jedinstvenim umetničkim senzibilitetima, otelotvorenim u različitim sferama, i uvek sa težnjom da se dosegne totalitet.
Uprkos svemu tome, teško je, odnosno gotovo nemoguće objasniti isprepletenost života sa umetnošću, ali i samo uočavanje tog prepleta dopušta nam različita tumačenja i polazišta. Nama je najdraže ono koje se zasniva na sveopštoj povezanosti, odnosno sinhronicitetu. Činjenicu da smo u vreme održavanja izložbe posvećene Nadeždi Petrović prisustvovali i predstavljanju novog izdanja Afrike Rastka Petrovića u Narodnom muzeju u Beogradu tumačimo kao još jedan u nizu sinhroniciteta.
„Umetnost je bila za njega kupovanje života negde preko granica pojmljivog. O, biti od ma koga spomenut posle hiljadu godina” (Rastko Petrović).
„Šta sam mogla drugo da postanem ja, Dimitrijeva i Milevina kći, do srpska slikarka, kad umesto prve fotografije iz najranijeg detinjstva imam crteže… Šta sam mogla da postanem nego rodoljubiva Srpkinja kad je moja majka Mileva vaspitavala generacije đaka u Srbiji vodeći tim putem i celu porodicu našu” (Nadežda Petrović).
Nadežda Petrović. Modernost i nacija – najobuhvatnija izložba do sada
Kad je reč o izložbi Nadežda Petrović – Modernost i nacija, najvažnije je što konačno imamo priliku da na jednom mestu vidimo njen dosad najširi slikarski opus. Pored dela koja pripadaju Narodnom muzeju, izložena su i dela iz Muzeja savremene umetnosti u Beogradu, Umetničke galerije Nadežde Petrović u Čačku, Spomen-zbirke Pavla Beljanskog i Galerije Matice srpske u Novom Sadu. Postavka je podeljena u nekoliko hronološko-tematskih celina: Srbija: zemlja i narod, Impresionistička epizoda i portreti, Fotografija: između dokumentarnog i umetničkog, Monumentalizacija narodnog predanja i kosovski ciklus, Emancipacija teme: akt, Ratni (otadžbinski) period: slike nacije u modernom ruhu, Pariz: pobeda moderne slike.
Nadežda Petrović – obrazovanje kao trajna vrednost
Nadežda Petrović je posle završene Više ženske škole u Beogradu 1891. godine, položila ispit za nastavnicu crtanja u srednjoj školi. Potom je tokom 1896. i 1897. godine bila polaznica u ateljeu Đorđa Krstića. Zatim je pohađala školu kod Cirila Kutiljka, a od 1898. godine obrazovala se u Minhenu – u ateljeu Slovenca Antona Ažbea. Već 1900. godine imala je prvu samostalnu izložbu u Beogradu. Recepcija njenih dela bila je negativna, i to od strane likovnih kritičara koji su tada važili za tradicionaliste.
Međutim, to nije uticalo na njeno buduće stvaralaštvo – ona je već 1901. godine otišla u Minhen, gde je nastavila sa slikanjem u ateljeu Julijusa Ekstera. Imala je priliku da 1907. godine poseti Rim, a od 1910. do 1912. godine boravila je u Parizu, što je značajno uticalo na njen umetnički doživljaj – bila je fascinirana ostvarenjima francuskog impresioniste Monea, Beklina, Udea, Cigela i Korinta. Sva ta iskustva jesu neizmerno važna za njen likovni izraz zato što su joj omogućila da proširi umetničke horizonte, ali i lične – koji uvek proističu iz sredine i vremena kojima pojedinac pripada. Nadilazeći i unutrašnje biće i spoljašnje okolnosti, Nadežda je na platno prenela sasvim novi izraz, koji je tada okarakterisan kao modernistički. Izložba u Narodnom muzeju oslikava upravo to – raznolikost uticaja, široko obrazovanje, kosmopolitski duh i neprikosnoveni talenat Nadežde Petrović.
Istovremeno, reč je o ženi koja je u istoriji ostala zapamćena po hrabrosti i junaštvu, jer je, između ostalog, učestvovala kao dobrovoljna bolničarka u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu. Zanimljivo je to što je njeno vrlo snažno rodoljubivo osećanje jedna od osobina njene ličnosti, i to se vidi u njenom delanju do samoga kraja života. U slikarstvu, pak, pored rodoljubivih i zavičajnih motiva, zastupljen je duh kosmopolitizma, što je univerzalna umetnička vrednost.
Nadežda Petrović je jedna od umetnica koje je Britanski muzej uvrstio u najznačajnije srpske slikarke s kraja XIX i početka XX veka.
Nadežda Petrović je preminula od tifusa 3. aprila 1915. godine. Imala je samo 42 godine. Njeni posmrtni zaostaci prenesni su 1935. godine sa valjevskog groblja na beogradsko Novo groblje. Rastko Petrović je preminuo 1949. godine. Imao je 51 godinu. Njegovi posmrtni ostaci preneseni su 1986. godine sa vašingtonskog groblja na Novo groblje. Nadežda i Rastko Petrović ostaće upamćeni po bezvremenom duhu – iza njih nikada neće zjapiti praznina već samo pitanje bez odgovora – do kojih granica bi sezala njihova umetnost da su kasnije napustili ovaj svet.
Pozivamo vas da posetite izložbu koja traje do 15. aprila 2023. godine. Posle toga ona će biti postavljena u Galeriji Božidar Jakac u Kostanjevici na Krki, u Muzeju Savremene umjetnosti Republike Srpske, u Umetničkoj galeriji Nadežda Petrović i Galeriji savremene likovne umetnosti Niš. Autori izložbe su prof. dr Lidija Merenik i prof. dr Igor Borozan, uz podršku muzejskog savetnika Evgenije Blanuše i kustosa Jasmine Cukić.
